عكس العمل رژيم

رژيم پهلوي بعد از واقعه ي خونين 19 دي، عده اي از كارمندان و اعضاي حزب رستاخيز را جمع آوري و با به راه انداختن تظاهراتي نمايشي سعي كرد، وانمود كند كه روشنفكران ايران، « شورش مرتجعين قم» را محكوم مي كنند.
تظاهر كنندگان، صبح روز 23 دي 1356، سوار بر اتوبوس ها راهي قم شدند و طي يك راهپيمايي، به حمايت از شاه پرداخته و «جاويد شاه» گويان به سمت حرم حركت كردند.
عكس العمل ديگر رژيم، به منظور انحراف افكار عمومي از رهبري امام (قدس سره) اجازه دادن فعاليت به برخي از گروه هاي موافق سلطنت بود كه خواهان اصلاحات جزيي بودند.
در همين دوران، اعلام موجوديت « كميته دفاع از آزادي و حقوق بشر» در شمار اخبار جالب توجه است. نماينده هيأت اجراييه اين كميته با دعوت از خبرگزاري هاي معتبر جهان به طور رسمي موجوديت اين كميته را اعلام كرد.

شهدا و مجروحین نوزده دی

در مورد شهدا و مجروحان قیام 19 دی آمار دقیقی در دست نیست .آن گونه که از گفته‏ها و نوشته‏های شاهدان عینی برداشت می‏شود خیلی از مجروحان از ترس ساواک به بیمارستان مراجعه نکرده بودند؛ زیرا در آن زمان، ساواک،تظاهر کنندگان زخمی را با زنجیر به تخت بیمارستان می بست تا پس از بهبودی آنها را به ساواک منتقل نمایند. در مورد شهدا نیز غیر از چند نفر که به طور یقین در آن روز به شهادت رسیده‏اند سخن از شهید دیگری به میان نیامده است. البته احتمال این که خانواده شماری از شهدا از ترس ساواک شهدای خود را مخفیانه به خاک سپرده باشند، ضعیف نیست. به هر تقدیر شمار مجروحان بسیار زیاد بود، اما تنها نام پنج شهید به ثبت رسیده است که سه تن از آنان طلبه، یک نفر جوان و دیگری نوجوانی سیزده ساله است.

حضور همه اقشار

ویژگی خاص قیام نوزده دی شرکت و همکاری همه اقشارمردم بود. این قیام نیز همچون همیشه با رهبری روحانیت شکل گرفت، اما اگر حمایت و پیوستن مردم به روحانیت نبود، به پیروزی نمی‏رسید. پس از این که علما دروس حوزه را تعطیل کردند، اقشار مختلف مردم نیز به آنان پیوستند. بازاریان با تعطیل کردن بازار قم، نقش عمده‏ای در اعتراض به اقدامات نظام داشتند. مردم نیز پیرو جوان وارد صحنه مبارزه شدند و در حمایت از امام خمینی(ره) و روحانیت با علما و طلاب همراهی کردند.

واکنش مطبوعات و رسانه‏ها

مطبوعات و رسانه‏های آن زمان ابتدا با قضیه 19 دی بسیار گذرا برخورد کرده، آن را تحقیر نمودند. آنها تلاش کردند که قیام را بسیار کوچک جلوه دهند و وانمود کنند که هیچ اتفاقی رخ نداده است. همچنین تظاهر کنندگان را مشتی افراد معلوم الحال لقب دادند که از این شهر به آن شهر در حال ترددند. «سرکوب اغتشاش قم» تعبیری بود که در رسانه‏ها درباره قیام به کار برده شد. ولی پس از آن از تیترهایی نظیر: «تظاهرات قم به خاک و خون کشیده شد» استفاده کردند و این، نشان می‏داد که در رسانه‏ها، افکار روشن و طرف‏دار حضرت امام(ره) و انقلاب، یافت می‏شود. به هر حال این قیام بر روند انقلاب تأثیر بسیار گذاشت و سانسورهای خبری و تحقیرها نتوانست جلو قیام و انتشار خبر آن را در سراسر کشور بگیرد.

فریادی که آسمان ایران را شکافت

مقام معظم رهبری مدظله عالی در زمان ریاست جمهوری خود در سال روز قیام 19 دی پیامی صادر کردند که بخشی از آن چنین است: «نوزدهم دی ماه یادآور قهرمانی‏های مردم ایثارگر قم، شهر قیام و شهادت، و روز آغاز مبارزه قاطع و مستمر امت اسلامی با رژیم منحوس پادشاهی است. در نوزدهم دی ماه هزار و سیصد و پنجاه و شش و در اوج قدرت رژیم شیطانی پهلوی، در روزهایی که استبدادِ به جنون کشیده شاه خائن ،کار عمال و کارگزاران رژیم را به گستاخی و وقاحت کشانده و اختناقِ حاکم همه فریادهای ملت محروم و دربند را در سینه خفه کرده بود یک باره فریاد پرخروش و هماهنگ مردم قم آسمان ایران را شکافت و خواب دژخیمان پهلوی را بر آشفت. مقاله توهین‏آمیزی که به دستور شاه خائن علیه امیر مستضعفان و مرجع شیعیان جهان به چاپ رسیده بود، همچون جرقه‏ای باروتِ خشم مردم مسلمان قم را منفجر ساخت. رژیم نامردمی حاکم نیز بنا به ماهیت ضد خدایی و ضد خلقی خویش دستور داد تا مزدورانش به روی مردم بی دفاع آتش گشودند و خون پاک و مطهر مسلمانان مبارز را به زمین ریختند. قیام دلیرانه مردم قم نقطه شروع مبارزه‏ای بی امان بود که تا لحظه سقوط حکومت رجّالگان رژیم پهلوی ادامه یافت و پس از آن نیز تا امروز در جبهه‏های داخلی و خارجی ادامه دارد و خواهد داشت».

نتايج و پيامدهاي قيام نوزدهم دي

اين واقعه به لحاظ نتايج و پيامدها از چند نظر شايان توجه است:
1- سازش شاه و كارتر و تو خالي بودن شعار فضاي باز سياسي شاه را به مردم نشان داد.
2- ثابت كرد كه شاه از حركت مذهبي – سياسي به رهبري روحانيت و در رأس آن ها امام خميني (قدس سره) بيش از هر حركت سياسي ديگر وحشت دارد.
3- آنچه را كه رژيم از آن وحشت داشت، به تبع قيام نوزده دي به وقوع پيوست و حوزه هاي علميه و روحانيت در خط امام (قدس سره) به حركت در آمدند و زمينه اي فراهم گرديد كه نهضت در مسير صحيح مبارزه قرار گيرد، و ترفندهاي بعدي رژيم را نيز بي اثر كرد.
4- روشن شد كه جريان حقوق بشر و فضاي باز سياسي، طليعه اي براي ميدان دادن به ملي گراها، ليبرال ها و ... بوده و امريكا و رژيم شاه، عملاً در جذب مردم به سوي ميانه روها موفقيتي نداشته اند و آنان هيچ پايگاهي در ميان مردم ندارند.
5- متحجرين حوزه ها و كساني كه مروج جدايي دين از سياست بودند و همواره درس و بحث و فقه و اصول و ... را به مبارزه با شاه ترجيح مي دادند، شكست خوردند و مردم نيز فهميدند كه بايد سراغ چه كساني بروند.
6- ماهيت رژيم ضد مردمي شاه را براي بسياري آشكار كرد. از آن پس بود كه شعار « مرگ بر شاه» شعار اصلي و تكيه كلام توده هاي انقلابي شد.
7- باعث تعميق و مردمي شدن نهضت و شركت توده هاي مذهبي، به ويژه جوانان گرديد.
8- برخي از احزاب و جمعيت هايي كه حركت سياسي خود را با اتكا به حقوق بشر كارتر و فضاي باز سياسي ايجاد شده، توسط شاه و در چهارچوب قانون اساسي شكل داده بودند، بتدريج از مردم جدا شدند و به دامن امريكا و غرب پناه بردند.
9- با قيام قم، آهنگ حركت انقلاب به صورت «استراتژي چهلم ها» ي پشت سر هم، با صورت و محتواي كاملاً اسلامي شتاب فزاينده و گسترده تري به خود گرفت و رهبري امام (قدس سره) به عنوان نقش اصلي مبارزه با رژيم شاه ظاهر شد.

نتیجه گیری

قیام 19 دی قم، انقلاب اسلامی را وارد مرحله مهم و حساسی كرده بود. در اثر این قیام، زنجیره ای از حوادث و رویدادهای سرنوشت ساز و اثرگذار در سطح كشور پدید آمد؛ بطوریكه مبارزان و در رأس آنان امام (ره) بهتر و بیشتر از پیش از نتایج آن استفاده و روند پیچیده نهضت را به سمت پیروزی حتمی هدایت و رهبری كردند. اهمیت و جایگاه این قیام در این بود كه اولا حركت روبه پیش انقلاب را شتاب بخشید؛ ثانیاً خصلت اسلامی و مردمی نهضت امام خمینی را ثابت و عیان تر ساخت.
كشتار مردم قم در روز 19 دی و سركوب شدید و خشن قیام عمومی در این شهر، باعث به اوج رسیدن اعتراضات و راهپیمایی ها در اغلب شهرهای ایران در روزهای بعد می شود. و از همین نقطه است كه رژیم مقتدر و باثبات پهلوی دچار بحران عمیق و انقلاب می شود.
قیام19 دی قم زمینه ها و علل و عوامل مختلفی دارد. هرچند تبعید امام به نجف و دوری ایشان از مركز مبارزات اسلامی قم، ادامه نهضت اسلامی را با مشكل و مانع روبه رو ساخت ولی اندیشه مبارزه و مخالفت با رژیم پهلوی به عنوان یك نظام باطل و ظالم در روح و جان مردم باقی مانده بود. از این رو دوام گفتمان مبارزه كه حاصل اندیشه های سیاسی امام بود، زمینه اصلی قیام 19 دی محسوب می شود. علاوه بر این، دوره سخت اختناق و سركوب نیز موجبات قیام را فراهم ساخت. درگذشت دكتر علی شریعتی، فضای بازسیاسی و مجموعه حوادث این دوره، شهادت آیت الله مصطفی خمینی و رهبری های امام خمینی و از همه مهمتر مقاله اهانت آمیز 17 دی 56، زمینه ها و عوامل مهم قیام 19 دی بوده است.

کتابشناسی :

الف) جایگاه قیام 19 دی 1356 در پیروزی انقلاب اسلامی

تالیف: طالبي دارابي، ابراهيم
تاریخ انتشار: فروردين 1378
تعداد صفحات: 159
قيمت: 5000 ريال
قطع: وزیری
نوبت چاپ: اول
شمارگان: 3000
معرفی کتاب: نسل جدید انقلاب باید پاسخهای منطقی و درست برای علت وقوع انقلاب اسلامی در ایران و چگونگی پیروزی و ادامه آن داشته باشد.
یكی از حوادث مهم انقلاب، قیام 19 دی ماه 1356 قم می باشد كه باید علل، چگونگی، پیامدها و واكنشها، بازتابها، جایگاه و نتایج آن عمیقا مورد بررسی و تحقیق علمی و منصفانه قرار گیرد و به این نسل انتقال داده شود. این كتاب تلاشی در این راستا است.

ب) حماسه 19 دی قم

تالیف: شيرخاني، علي
تاریخ انتشار: فروردين 1377
قيمت: 14000 ريال
نوبت چاپ: اول
شمارگان: 3000
معرفی کتاب: بعد از رحلت شهید سیدمصطفی خمینی و برگزاری مراسم بزرگداشت در اقصی نقاط كشور، رژیم شاه فهمید كه هنوز هم امام خمینی از پایگاه مردمی گسترده ای برخوردار است، لذا بزرگترین اشتباه سیاسی، تاریخی خود را مرتكب شد و با چاپ مقاله ای توهین آمیز علیه امام و روحانیت در روزنامه اطلاعات روز شنبه 17 دیماه 1356 نقطه عطفی در نهضت اسلامی بوجود آورد. اولین حركت اعتراض آمیز توسط مردم و روحانیت قم از فردای انتشار آن مقاله صورت گرفت و در روز 19 دیماه 1356 ادامه پیدا كرد و به خاك و خون كشیده شد، این سرآغاز پدیده " چهلمها" در شهرهای دیگر كشور شد كه …..

پی نوشت:

1- حضرات آيات عظام وحيد خراساني، يوسف صانعي، سيد حسن طاهري خرم آبادي، محمد مؤمن، علي مشكيني، ناصر مكارم شيرازي، سيد حسن موسوي تبريزي و محمد يزدي، اعضاي مدرسين آن زمان حوزه ي علميه قم بودند.
2- مجلد 15 خرداد، شماره 24، ص 55.